Ngày nay, thế giới đang bước vào thời đại thông tin phát triển nhanh chóng, ảnh màu phổ biến hơn với thời đại, có thể chuyển tải thông tin đầy đủ hơn, được công chúng biết đến nhiều hơn.

Nhưng chính trong một thế giới đầy sắc màu như vậy, ảnh đen trắng với sức biểu hiện độc đáo và sức sống bền bỉ của nó đã cuốn hút nhiều người đam mê ảnh đen trắng. Ngoài ra, vì nó không bị phai màu, có thể được lưu trữ trong một thời gian dài; hơn nữa, từ góc độ phản ánh nội hàm tư tưởng và ý tưởng sáng tạo của nhiếp ảnh gia, ảnh đen trắng mang tính biểu tượng hơn, đơn giản hơn và giàu trí tưởng tượng hơn, có lẽ đó là sức hấp dẫn lớn nhất của ảnh đen trắng.

1. Vùng cảm xúc
của ảnh đen trắng

Ba sắc độ đen, xám, trắng có những đặc điểm riêng, ảnh hưởng đến cảm nhận thị giác của người xem:

Sắc trắng mang tính tinh khiết, trong trắng, hưng phấn; sắc đen là trầm lắng, trang nghiêm, huyền bí; sắc xám là nhẹ nhàng, thoải mái, yên bình.

Khi ba vùng sắc độ trắng, xám, đen được kết hợp một cách hữu cơ và hòa hợp với nhau, chúng mới có thể tạo thành ba vùng cảm xúc là hưng phấn, trầm lắng và yên bình trong tác phẩm, đã tạo nên sự hấp dẫn của ảnh đen trắng và cảm xúc nghệ thuật.              

Sắc độ là nền tảng của ảnh đen trắng. Việc xử lý và áp dụng sắc độ liên quan đến hình thức, kết cấu, không gian ba chiều và bầu không khí tổng thể của cảnh vật bởi nó liên quan đến sự tương phản, cân bằng của bức ảnh, tạo sự hài hòa, thống nhất và hiện thực hóa các ý tưởng sáng tạo.

Sắc độ trung gian (midtone)

Các tác phẩm có sắc độ trung gian chủ yếu là sắc độ xám, đan xen với các sắc độ từ xám đến đen và từ xám đến trắng, có độ tương phản nhỏ và các cung bậc sắc độ phong phú, tạo ấn tượng và kết cấu tinh tế, khiến người xem có cảm giác nhẹ nhàng, thoải mái, yên bình. Các tác phẩm có sắc độ trung gian được sử dụng phổ biến nhất trong ảnh đen trắng.

Sắc độ nhạt (high key): Các tác phẩm chủ đạo bởi sắc nhạt, từ xám nhạt đến trắng, có thể khơi gợi cảm xúc tinh khiết, trong trắng, hưng phấn cho người xem và những điểm đen bất thường và nổi bật trong ảnh tạo sự tương phản, gây chú ý nơi người xem nên nó trở thành trung tâm, linh hồn của tác phẩm.

Sắc độ đậm (low key): các tác phẩm chủ đạo bởi sắc đậm, từ xám đậm đến đen có thể mang đến cho người xem cảm giác trầm lắng, trang nghiêm, huyền bí và những điểm trắng trong ảnh nổi bật là chủ thể, linh hồn của tác phẩm. 

Tận dụng triệt để các sắc độ của nhiếp ảnh đen trắng không chỉ có thể nâng cao cảm giác về chiều sâu không gian của bức ảnh, mà còn khiến người xem có trải nghiệm thị giác mạnh mẽ, và do đó tạo sự cộng hưởng cảm xúc.

2. Ngôn ngữ nghệ thuật của ảnh đen trắng

Ngôn ngữ nghệ thuật của nhiếp ảnh là các yếu tố tạo nên kết cấu trong bức ảnh và đen, xám, trắng là sự khái quát và đơn giản hoá về thế giới đầy màu sắc.

Trong nghệ thuật tạo hình, đen trắng là ngôn ngữ đơn giản nhất, mạnh mẽ nhất và quan trọng nhất. Đen và trắng bổ sung cho nhau và phụ thuộc vào nhau. Ảnh đen trắng thay thế thế giới màu sắc thực tế bằng ảnh đơn sắc đen, xám, trắng, có thể phản ánh chính xác hơn ý thức thẩm mỹ và nội hàm tư tưởng của người sáng tạo.

Về nội dung, tác phẩm ảnh đen trắng phản ánh cách đánh giá chủ quan của người sáng tác về cảm nhận hiện thực cuộc sống. Về hình thức, tác phẩm ảnh đen trắng tuân theo quy luật của cái đẹp, đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ của con người và có thể cho mọi người cảm nhận về cái đẹp của hình tượng nghệ thuật. 

Nhiếp ảnh đen trắng thể hiện sự thay đổi màu sắc của các đối tượng dưới dạng cung bậc từ đen đến trắng, biến đổi theo các sắc độ và các đối tượng khách quan được tái tạo không còn ở dạng ban đầu. Sự “khác biệt” này chính là đặc điểm của ảnh đen trắng.

Mỗi loại hình nghệ thuật đều có cách thể hiện cuộc sống riêng, đó cũng là sự khác biệt giữa chân lý của cuộc sống và chân lý của nghệ thuật.

Hình tượng đen trắng tạo nên sức hấp dẫn trong ảnh nghệ thuật bằng những phương pháp sáng tạo đặc trưng, độc đáo.

3. Cảm xúc nghệ thuật của ảnh đen trắng

Cảm thụ nghệ thuật là một hoạt động thẩm mỹ với đối tượng là tác phẩm ảnh nghệ thuật. Đặc điểm thẩm mỹ tiềm ẩn của tác phẩm nhiếp ảnh chỉ có thể được biểu hiện trong hoạt động thẩm mỹ của sự đánh giá và hiểu biết của người tiếp nhận. Quá trình cảm thụ nghệ thuật nhiếp ảnh luôn đi kèm với hoạt động tình cảm của người xem.

Nghệ thuật được xây dựng trên cơ sở con người có thể chấp nhận sự đồng cảm cảm xúc cùng người khác. Ảnh đen trắng loại bỏ màu sắc của thế giới bên ngoài, để tác phẩm ở trạng thái “thực thực hư hư”, tạo nên sự khác biệt với thực tại, chính cái khác biệt ấy đã sinh ra cái đẹp.

Khác biệt ở đây thực ra là sự khác biệt về tâm lý. Trong khi cảm thụ nghệ thuật ảnh đen trắng, dựa vào tình cảm và sự hiểu biết của người thưởng thức, vượt qua giới hạn về không gian của tác phẩm, khơi gợi sự liên tưởng và trí tưởng tượng, để cảm nhận và thăng hoa.

So với ảnh màu, ảnh đen trắng có lợi thế về sự "khác biệt" với ảnh màu tràn ngập khắp thế giới, người xem ảnh đen trắng và ảnh màu cùng một chủ đề sẽ cảm thấy ảnh đen trắng nghệ thuật hơn, đặc trưng hơn và dễ hình dung hơn.

Nhiếp ảnh gia nổi tiếng Ansel Adams từng nói rằng: “Sức biểu hiện của ảnh đen trắng tốt hơn ảnh màu, bởi nó loại bỏ các màu sắc chỉ còn đen, xám, trắng khiến người xem tập trung hơn vào chủ thể. Ảnh đen trắng là một thế giới đầy hấp dẫn và đầy quyến rũ. Khi người xem trải lòng cảm thụ hình tượng nghệ thuật bằng trái tim tinh tế và nhạy cảm của mình, chắc chắn họ sẽ dễ xúc động.”